Uniwersytet Małego Profesora – co i dla kogo?

Projekt Uniwersytet Małego Profesora skierowany jest do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Jego naczelnym celem jest wspieranie rozwoju kompetencji społecznych młodszych dzieci w zakresie umiejętności komunikacji, rozpoznawania własnych uczuć i emocji oraz uczuć i emocji innych ludzi (empatia), budowania pozytywnego obrazu siebie, a także umiejętności rozwiązywania problemów. Założenia programu wywodzą się z koncepcji analizy transakcyjnej – jednej ze współczesnych koncepcji terapeutycznych, która znajduje coraz szersze zastosowania w różnych dziedzinach funkcjonowania człowieka, w tym w edukacji i wychowaniu. Autorką programu jest dr Anna Pierzchała, a patronat merytoryczny nad nim pełni Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie oraz Zespół Badawczy Edukacyjnej Analizy Transakcyjnej – ośrodek akademicki zajmujący się badaniem możliwości wykorzystywania analizy transakcyjnej w edukacji.

Na zajęciach uczestnicy mają okazję brać udział w różnego rodzaju aktywnościach, w których poprzez zabawę, dyskusję, doświadczanie poznają sposoby efektywnego rozpoznawania i wyrażania swoich uczuć i pragnień, uczą się skutecznie porozumiewać oraz rozwiązywać sytuacje problemowe.

 

Dlaczego zaczynamy tak wcześnie?

Sposób w jaki wchodzimy w relację z drugim człowiekiem warunkowany jest tym, w jaki sposób nauczyliśmy się tego robić we wczesnym dzieciństwie. W analizie transakcyjnej przyjmuje się, że każdy człowiek posiada trzy główne obszary swojej osobowości – Rodzica, Dorosłego i Dziecko. Rodzic i Dziecko to dwa obszary Ja, które kształtują się do około 8 roku życia człowieka, by potem trwać już niezmiennie przez resztę życia człowieka. Zawierają one określone schematy reakcji (zarówno działania, jak i odczuwania) na sytuacje podobne do tych, których dziecko doświadczyło. Dlatego tak istotne jest zdobywanie jak największej ilości pozytywnych doświadczeń oraz określonej stymulacji do działania i przeżywania już w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym.

Trzeci obszar osobowości – tzw. Dorosły – zaczyna kształtować się około 10 miesiąca życia człowieka, kiedy zaczyna on na własną rękę poznawać świat. Związane jest to z możliwościami motorycznymi dziecka – w tym mniej więcej czasie po raz pierwszy ma ono bowiem możliwość samodzielnego oddalenia się od rodzica – zaczyna raczkować. Od tego momentu przyjmuje się, że zaczyna kształtować się najbardziej autonomiczna część naszego Ja. To dzięki Dorosłemu potrafimy samodzielnie myśleć, analizować i podejmować decyzje. Fundamenty tych umiejętności kształtują się już we wczesnym okresie dzieciństwa. Warto więc w odpowiedni sposób pracować już z dziećmi w wieku przedszkolnym, by poprzez określone formy zadawania pytań i stymulowania ich myślenia, rozwijać samodzielność i niezależność w działaniu. Podstawą dla takich kompetencji jest przede wszystkim umiejętność zrozumienia siebie – swoich uczuć, emocji i potrzeb.

Podsumowując – wiek przedszkolny i wczesnoszkolny ma fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania człowieka w dorosłości. Stosując odpowiednie techniki pracy z dzieckiem jesteśmy w stanie już w tym czasie ćwiczyć umiejętności autoanalityczne w zakresie samoświadomości i umiejętności refleksji nad własnym czuciem, myśleniem i działaniem (odpowiednim do możliwości rozwojowych dziecka). Na tym wczesnym etapie rozwoju kształtują się także umiejętności myślenia i działania kreatywnego, opartego o dziecięcą intuicję (w terminologii AT – tzw. Mały Profesor). Jest to najlepszy moment na kształtowanie postawy twórczej w takich obszarach jak myślenie dywergencyjne (nieszablonowe, przyjmujące wiele różnych punktów widzenia), tolerancja dla wieloznaczności, wyobraźnia twórcza, wyrażanie siebie na forum publicznym, odporność na krytykę i niezależność w myśleniu i działaniu.

 

Warto też pamiętać, że niezwykle istotnym elementem w rozwoju młodego człowieka jest utrzymanie wczesnodziecięcego potencjału Dziecka Wolnego, który wiąże się z umiejętnością nieskrępowanej reakcji emocjonalnej i zabawy, oczywiście wraz z umiejętnością dopasowania swojego zachowania do okoliczności (w terminologii AT – w kontakcie z Dorosłym). Oznacza to, że realizacji założeń programu zawsze towarzyszyć musi atmosfera dobrej zabawy, wzajemnego zaufania i poszukiwania zgodnego z kierunkiem wyznaczonym przez aktualne potrzeby uczestników.

 

Cele projektu, czyli o co konkretnie chodzi…

W ramach spotkań ćwiczymy:

–    Umiejętność rozpoznawania własnych emocji i uczuć – poznajemy uczucia, analizujemy sposób ich doświadczania, ich znaczenie dla naszego funkcjonowania, próbujemy zrozumieć ich znaczenie oraz to, kiedy i jak się objawiają zarówno u nas, jak i u innych

–    Budowanie adekwatnego obrazu siebie – poznajemy swoje realne możliwości i umiejętności; nie próbujemy za wszelką cenę udowodnić, że we wszystkim jesteśmy doskonali, dajemy sobie przestrzeń do pomyłek i słabości, odrywając jednocześnie to, co jest w nas wartością.

–    Rozwój krytycznego myślenia – ćwiczymy umiejętności oceny różnorodnych sytuacji i zachowań oraz wyrażania własnego zdania w tym kontekście. Dbamy jednak, by nasza opinia dotyczyła zdarzeń, zachowań czy sytuacji bez wartościowania człowieka w jego całokształcie.

–    Rozwój samodzielności i samostanowienia – zajęcia są dla uczestników i to oni posiadają tutaj moc sprawczą, wyznaczając kierunek działań. Dzięki temu uczą się niezależności i zyskują poczucie mocy sprawczej.

–    Umiejętności komunikacyjne – analiza transakcyjna zakłada, że komunikują się ze sobą określone obszary naszego Ja (Rodzic, Dorosły i Dziecko). Sprawna komunikacja, to taka, która jest bezpośrednia i uwzględnia potrzeby wszystkich zaangażowanych stron. Staramy się, by w każdym momencie realizacji zajęć nasze relacje opierały się o te założenia, tak, by modelować efektywną komunikację również po zakończonym spotkaniu.

–    Rozwijanie kreatywności – wszystkie nasze zajęcia opierają się o zabawę i inwencję twórczą dzieci. Tutaj rzadko są gotowe instrukcje, a każdy działa tak, jak podpowiada mu wyobraźnia

–    Radzenie sobie z sytuacjami trudnymi – głównym obszarem Dorosłego, który rozwijamy w ramach zajęć jest umiejętność rozpoznawania i przeżywania emocji i uczuć. Nie ma dobrych i złych emocji, gdyż wszystkie są nam potrzebne w życiu. Są jednak emocje pozytywne i negatywne, a te drugie bywają nieprzyjemne. Umiejętność radzenia sobie ze wszystkimi odczuciami jest jednak sprawnością kluczową dla szczęśliwego funkcjonowania człowieka. I tego próbujemy się nauczyć. Dodatkowo w ramach zajęć, uczestnicy często zachęcani są do podejmowania samodzielnych decyzji, ćwicząc odporność na sytuacje problemowe

–    Kształtowanie postawy otwartości i tolerancyjności – w analizie transakcyjnej przyjmuje się, że każdy widzi świat, siebie i innych ludzi w indywidualny, charakterystyczny jedynie dla siebie sposób (przez tzw. ramy odniesienia). Warto by obraz ten oparty był o świadomą postawę, że zarówno ja sam, jak i inni ludzie na świecie z natury swojej są dobrzy. Czasami postępują nie w porządku, czasami się mylą, błądzą, ale to nie oznacza, że są źli. W ramach zajęć pokazujemy dzieciom różne punkty widzenia, skalujemy nasze emocje, pokazujemy różnorodność odczuć w kontekście zbieżnej sytuacji. Analizując różnice między nami, pamiętamy zawsze, że wszyscy mamy prawo do indywidualności.

Wszystkie wymienione tutaj cele realizowane są w formie zabawy z uwzględnieniem możliwości rozwojowych dzieci w danym wieku. Zastosowane metody odwołują się do metod pracy tutorskiej, co oznacza, że konkretne cele zajęć wyznaczamy wspólnie, prowadzący docenia potencjał poznawczy dzieci i podąża za nimi, praca opiera się o pytania otwierające, skłaniające do myślenia i analizy.

 

Gdzie to wszystko się dzieje…?

Realizacja projektu rozpoczęła się wraz z początkiem roku szkolnego 2018/2019 w Prywatnym Przedszkolu „Skrzaty z Przyszłością” w Sosnowcu (we wszystkich grupach) oraz w klasach pierwszych Prywatnej Szkoły Podstawowej nr 5 w Sosnowcu.